Ang mga Sinauang Kabihasnan

Ang mga Sinaunang Kabihasnan

          Ang sinaunang kabihasnan o matatandang mga kabihasnan ay nakakatulong sa pagkakakilanlan ng isang nasyon. Ito ay ang mga kauna-unahang pang mga kabihasnang o mga sibilasyon noong unang panahon na naitatag ng mga tao. Kabilang sa mga ito ang sibilisasyon ng:

Kabihasnan sa Mesopotamia

Sumer   ito ang unang sibilasyon sa kasaysayann Ito ay nasa Mesopotamia na ngayon ay nasa Iraq.

Ang mga lungsod-estado sa Sumer:

• Uruk
• Kush 
• Lagash 
• Umma 
• Ur 

Ito naman ang mga Unang Imperyo:

Akkadian  Humina ang Sumer kaya sinakop sila ng Akkadian. Pinamumunuan ni Sargon The Great ang Akkad.

<-- Ito si Sargon The Great

Babylonian  2000 BCE, panibagong pangkat ng Mesopotamia. Tinawag silang Amorites. 

<-- Babylon (Pintuan ng Langit)

<-- Ang Sinaunang Babylonia

Assyrian  Mula 650-850 BCE, sinakop ng mga Assyrian ang lupain ng Mesopotamia, Egypt, at Anatolia. Ang mga lupaing malapit sa Assyria ay ginawang lalawigan at ang mga kaharian na kaalyado ng mga imperyo ay pinangangalagaan ng hukbong Assyria. 

<-- Assyrian Empire

Chaldean  Nang matalo ang Assyrian ay itinatag ng mga Chaldean ang kanilang kabisera sa matandang lungsod ng Babylon. 

<-- Hanging Gardens of Babylon (Isa sa 7 Wonders of the World)

<-- Isang Simbahan ng Chaldea

Relihiyon
Ang mga Sumeryano ay naniniwala na mahigit 3 000 diyos ang namamahala sa kanila. Sinasabi na ang pinakamakapangyarihan nilang diyos ay si Enlil, ang diyos ng hangin at ulap. Sinasabi naman na ang pinaka mababa ang antas ng mga diyos ay si Udug na pinaniniwalaan nilang tagapaghatid ng sakit, kamalasan, at gulo.

<-- Diyos Enlil

Kabihasnan sa Egypt

Sa kanluran ng Fertile Crescent, sa pampang ng Ilog Nile, may sumibol na isang kabihasnan. Maagang naging isang kaharian ang Egypt kumpara sa mga lungsod-estado na nabuo sa Mesopotamia kaya nakaranas ito ng matatag at natatanging kultura.

<-- Ilog Nile (Nile River)

Nahahati ang Egypt sa dalawang kaharian. Ang dalawang kahariang ito ay nabuklod sa ilalim ng pamumuno ni Menes noong 3100 BCE. Ang kabisera sa Memphis ay itinatag ni Menes at itinaguyod ng unang dinastiya sa Egypt. Nagkaroon ng 31 dinastiya na namuno sa kaharian makalipas ang 2 600 taon. Hinati ng mga historyador ang mga kaharian sa tatlo: ang Lumang Kaharian; Kitnang Kaharian, at Bagong Kaharian.

Paraon - ang tawag sa pinuno ng mga Ehipto. Hindi raw ito talaga ang tawag nila. Nanggaling ang salitang ito sa Bibliya. Ito ay galing sa salitang "Pero" na nangangahulugang "Dakilang Tahanan" o "Dakilang Tirahan" (Great House sa Ingles).

Hinati ng mga historyador ang mga kaharian sa tatlo:ang Lumang Kaharian; Gitnang Kaharian; at Bagong Kaharian.

Ang Lumang Kaharian

Sa panahong ito nagkaroon ng paraon. Tinuturing din na isang diyos ang mga paraon ng mga tao. Tungkulin ng paraon na pangalagaan ang kaharian mula sa mga mananakop. Ang punong ministro ang tumutulong sa paraon na namamahala sa paniningil ng buwis, pagsasaka, at pagsasaayos ng irigasyon.

   


<-- Ito ang Paraon






Ang Lumang Kaharian ay tinatawag din na "Panahon ng Piramide". Ito ay dahil sa panahong ito nagsimulang magpatayo ang mga paraon ng libingan na hugis piramide. Ang unang piramide ay ang kay Paraon Djoser na matatagpuan sa Saqqara. Patunay ng katatagan ng pamamahala ng mga paraon at husay ng kanilang kabihasnan ang piramide.





<-- Piramide ni Paraon Djoser

<-- Si Paraon Djoser










          Dulot ng magkakaugnay na suliranin tulad ng kakulangan ng pagkain dahil sa tagtuyot, magastos na halaga ng pagtatayo ng piramide, at agawan sa kapangyarihan ng mga maharlika, nagwakas ang Lumang Kaharian at nahati ang Egypt sa malilit na kaharian.

Ang Gitang Kaharian

          Muling napag-isa ang Egypt sa pamumuno ni Haring Mentuhhotep. Kinilala ang Gitnang Kaharian sa katawagang "Panahon ng mga Maharlika" dahil ang panahong ito ay pinakilos ng mga maharlika. 

<-- Nakikag-ugnayan ang mga Ehipsiyo sa Syria upang kumuha ng Cypress

<-- at  Lapis Lazuli

<-- Palayok, tela at alahas. Ibinebenta sa Crete.

<-- Sa pamumuno ni Haring Mentuhotep II, muling napag-isa ang Egypt.















<-- Pamayanang Hyksos





Ang mga Hyksos ay mga migrante mula sa palestine. 

<-- Ito ang larawang ng isang Chariot. May kaalaman ang mga Hyksos sa pagamit nito.






          Nadaig ng mga Hyksos ang mga paraon. Ang pamumuno ng mga  Hyksos ay nagdala kaayusan at kanluran sa loob ng 160 taon.

<-- Si Ahmose I ng Thebes na nagpatalsik sa mga Hyksos sa pamamagitan ng pag-aalsa.









Ang Bagong Kaharian

          Nagsimula ang Bagong Kaharian sa paghahari ni Ahmose I. Binuo muli ni Ahmose I ang Egypt sa iisang kaharian sa ilalim ng kabisera ng Thebes. Ang Bagong Kaharian ay tinaguriang "Panahon ng Imperyo".








<-- Ang unang babaeng paraon na nagdala ng katahimikan at kaunlaran sa Egypt sa loob ng 19 na taon ay si Reyna Hatsepshut. 









Katangian ng Kabihasnan

Relihiyon

          Umabot sa mahigit 2 000 ang diyos ng mga Ehipsiyo.

<-- Ilan sa kanilang mga diyos ay si Ra, ang diyos ng araw;

<-- Horus, ang diyos ng liwanag;

<-- Isis, ang diyosa ng mga ina at asawa








May dalawa daw na pagtutunguhan ang ating kaluluwa:

<-- Paraiso ng kabilang mundo

<-- Mangangain ng kaluluwa

Mummification
 ay proseso ng pag-embalsamo ng katawan ng patay upang hindi mabulok.

<-- Ang pinakamalaki sa lahat ng piramide ay ang pinatayo ni Cheops (Khufu).




Agham at Teknolohiya

<-- Nakabase ang kalendaryo ng mga Ehipsiyo sa bituin na Sirius.

Kabihasnan sa  India

Heograpiya

<-- Sa lambak-ilog ng Indus, may isang kabihasnan ang sumibol.

Pinagmumulan ng tubig ng ilog sa hilaga ng lambak-ilog:

<-- Kabundukan ng Hindu Kush;

<-- Karakoram

<-- Himalaya

Ang mga pangunahin nilang produkto ay:

<-- Trigo

<-- Barley

<-- Palay

<-- Bulak

          Nauna ang mga taga-Indus sa paglikha ng sistema ng maayos na mga daluyan at kanal na naglalabas ng maruming tubig mula sa mga tahanan. Mula sa mga nahukay na batis arkeolohikal, bihasa ang mga artisano ng Indus sa paglikha ng mga kasangkapan, palamuti, at laruan gamit ang bronse, ginto pilak, luad, o kaya bato.

<-- Mayroon ding nilikhang Stamp Seal ang mga taga-Indus na may sulat na hindi pa rin matukoy ang kahulugan.



Panahong Vediko ng mga Aryano

           Ang mga mananakop na Aryano na pumasok sa lambak ng Indus simula 1500 BCE ay nagmula sa Gitnang Asya.

Antas ng mga Tao sa Lipunan

<-- Sistemang Kasta (Caste System) na ang layunin ay ihiwalay ang mg Aryano sa mga nasakop nilang Drabidyano.

<-- Itinuturing namang hindi kabilang sa kasta ang mga dali o untouchable.






Panitikan 

Sa larangan ng panitikan, dalawang dakilang epiko ang ngamula sa India:

<-- Mahabharata- tinatayang nabuo ito ng 1000 hanggang 700 BCE. Itinuturing ito na isa sa mga pinakamahabang tula sa buong mundo dahil ito ay naglalaman ng 90 000 taludtod. Ito ay tungkol sa digmaan ng limang magkakapatid.

<-- Ramayana- ito din ay isang tula. Tungkol ito sa buhay ni Haring Rama at ang kaniyang asawa na si Sita. 








Pananampalataya ng mga Aryano

<-- Hinduismo- pananampalatayang pinaunlad ng mga Aryano. 

<-- Upanishads- kalipunan ng diyalogo ng isang guro at mag-aaral.









Nagpapatibay sa sistemang kasta ang paniniwala sa inkarnasyon. 

Maraming tao ang tumutol sa patakaran ng Hinduismo kaya may sumibol na 2 relihiyon. Ang Buddhismo at ang Janismo.

Ang Buddhismo

<-- Si Siddharta Gautama- ang nagturo ng Buddhismo sa India.






          Ang kaliwanagan ni Buddha ay nakabatay sa "Apat na Dakilang Katotohanan" (Four Noble Truths).
1. Ang buhay ay puno ng pagdudurusa at kalungkutan.
2. Ang dahilan ng pagdurusa ay ang paghahangad at pagnanasa ng tao sa mga materyal na bagay.
3. Ang pagwawaksi sa pagnanasa ay kailangan upang mawakasan ang pagdurusa.
4. Ang pagkakamit ng nirvana ay sa pagtahak sa daan ng Eightfold Path o Middle way.

          Nilalaman ng Eightfold Path ang mga sumusunod: 
1. Wastong pananaw
2. Wastong hangarin
3. Wastong pananalita
4. Wastong kasalanan
5. Wastong pamumuhay
6. Wastong pagsusumikap
7. Wastong pag-iisip
8. Wastong pagmumuni-muni

Sa paglipas ng panahon, ang Buddhismo ay nahati sa dalawang pangkat:

<--  Theravada- na luamaganap sa Sri Lanka, Thailand, Burma, Cambodia at Laos

<-- Mahayana- lumaganap naman sa China, Tibet, Japan, Korea, Mongolia, at Vietnam.









Ang Janismo

         Karamihan sa mga tagasunod ng Jainismo ay mga monghe na inaasahang sususnod sa limang gabay sa pamumuhay.

1. Ahimsa- pamumuhay ng payapa at pagwaksi sa karahasan sa anumang may buhay.
2. Satya- pagpapahalaga sa pagsasabi ng katotohanan
3. Asteya- pag-iwas sa pagnanakaw
4. Brahma-charya- pag-iwas sa anumang gawain at pag-iisip na makamundo.
5. Aparighara- paglayo sa hangarin ng pagkakaroon ng kaligayahang materyal

Imperyong Maurya

<-- Kinilala bilang hari ng Magadha (sa hialagang India) si Chandragupta Maurya noong 321 BCE. 
Siya ay isang pinunong militar na nagpatalsik sa pamilyang Nanda na naghahari noon sa Magadha. Pinalaki niya ang sakop ng kaharian at itinatag ang imperyong Maurya sa ilalim ng kanyang pamumuno.






          Nasakop na ng imperyo ang kabuuan ng hilaganag India pagsapit ng 303 BCE. Ang imperyo ay hinati ni Chandragupta sa apat na lalawigan na pinamumunuan ng isang prinsipe.

<-- Humalili sa trono ni Chandragupta ang kaniyang anak na si Bindussara noong 301 BCE.Napanatili ni Bindusara ang katatagan ng imperyo sa loob ng 32 taon.

<-- Ang anak ni Bindusara na si Asoka ang tinanghal na hari ng imperyong Maurya pagsapit ng 269 BCE.








         Sa simula ng pamamahala ni Asoka, ipinagpatuloy niya ang pagpapalawak ng teritoryo. Nagpatayo si Asoka ng malalaking haligi kung saan nakaukit ang kaniyang mga kautusan upang malaman ng buong imperyo ang mga bagong patakaran. Sa pagpanaw ni Asoka noong 232 BCE, pawang mahihina ang mga sumusunod na hari na humantong sa tuluyang pagkawatak-watak ng imperyo.

Imperyong Gupta 

          Mayroong muling lumitaw na mahusay na pinuno sa kaharian ng Magadha makalipas ang 500 taong kaguluhan at digmaan. Siya ay si Chandra Gupta na nagtatag ng imperyong Gupta noong 320 BCE.
          Nakaranas ang imperyo ng katahimikan at pag-unlad ng kabuhayan mula kay Chandra Gupta at sa mga humaliling hari pagkatapos niya.Sinasabing sa panahon ng imperyong Gupta, nakaranas ang India ng isang ginintuang panahon sa matematika, agham, at panitikan.
          Ipinakilala ng mga paham ang konsepto ng pagbibilang mula una hanggang ikasiyam na bilang sa larangan ng matematika. Ang kaalamang ito ay hiniram ng mga Arabe at dinala sa Europe kung saan nakilala ito bilang Hindu-Arabic numerals. 

<-- Sa astronomiya, malaki naman ang ambag ni Aryabhata sa pag-aaral patungkol sa mga eklipse at sa teoryang pag-inog ng mundo sa araw.

<-- Sa larangan ng panitikan, kinilala naman si Kalidasa sa husay ng kaniyang mga isnulat na dula tulad ng Shakuntala at Vikramorvasiyam.








          Pawang mahihina ang sumunod na mga haring Gupta pagsapit ng huling bahagi ng ika-5 siglo CE. Napabayaan ang hukbong sandatahan at depensa ng imperyo dahilan upang masakop ang mga lalawigan nito ang mga mananalakay na mula sa Gitnang Asya. Humantong ito sa pagkawatak-watak ng imperyong Gupta sa maliliit na kaharian.

Kabihasnan sa China

          Sa tabing ilog umusbong ang mga sinaunang pamayanan ng mga Tsino katulad ng mga naunang kabihasnan.

Heograpiya

          Sa lambak sa pagitan ng mga ilog ng Huang Ho at Yangtze sumibol ang mga unang pamayanan sa China.

Mga Unang Dinastiya

Dinastiyang Hsia
    
          Pinag-isa ng dinastiyang Hsia ang mga pamayanan sa paligid ng Huang Ho ayon sa tradisyonal na kasaysayan ng China. Alinsunod sa tradisyon ng mga Tsino, Pininiwalaan na itinatag ni Emperador Hayuran Yu ang unang dinastiya ng Tsina. Sa ilalim ng kanyang pamumuno nakontrol ang pagbaha ng Ilog Huang Ho. Hinati-hati niya ang kanyang kaharian sa siyam na lalawigan, pinalawak ang teritiryo hanggang Disyerto ng Gobi at sinugpo ang mga tribo sa timog. 

<-- Ang unang hari nito ay si Yu na isang inhinyero at matematiko.







Dinastiyang Shang

           Noong 1500 BCE, pumalit sa dinastiyang Hsia ang dinastiyang Shang. Ang Dinastiyang Shang o Dinastiyang Yin ay ang itinuturing bilang isang pinakaunang totoong imperyo sa Tsina. Sa una, pinaniniwalaang isang alamat lang ang Shang, pero nang madiskubre ng mga Intsik na gumamit sila ng mga butong orakulo, dito napatunayang totoo ang Shang. Ito ay nagtagal sa loob ng 1766 BCE hanggang 1122 BCE. Ang dinastiya ring ito ay pinamunuan ni Emperador Tang. Isa nang halimbawa ng mga ambag nito ay ang paggawa ng mga kagamitang bronse,palayok,banga at ang pagbabasa ng emperador sa mga "oracle bone" para sa mga nagpapahula ng hinaharap. 

<-- Ito ang Oracle Bones. Iyo ay mga piraso ng buto ng pawikan na sinusulatan ng katanungan at binibigyang kasagutan ng isang shaman.







Dinastiyang Zhou

          Ang Dinastiyang Zhou (1122–256 BCE) ay isa sa mga dinastiya sa kasaysayan ng Tsina. Nagsimula ito nang natalo ang mga Shang ng mga Zhou (Chou). Itinatag ang Dinastiyang Zhou na namahala sa loob ng 900 taon, pinakamahaba sa lahat ng dinastiya. Sa panahon ng Zhou, lumitaw ang piyudalismo. Ito ay sistemang pampolitika na nagbigay ng kapangyarihan sa mga aristokrata o pyudal na panginoon sa mga lupang pag-aari ng hari. Bilang kapalit kailangang maging tapat ang mga pyudal na panginoong maylupa sa hari. Dito rin umiral ang "Ginintuang Panahon ng Pilosopiya" na pinangunahan nina Confucius at Lao-tzu. Kahit maraming digmaan sa dinastiya, masasabing sa panahong ito maraming pag-unlad ang naganap. Sa panahong ito, natutunan ang pag-araro at pagamit ng matutulis na sandatang yari sa bakal. Napaunlad din ang irigasyon para sa patubig ng mga pananim.

          Ang mag-amang sina Wu Wang at Ch'eng Wang at ang kapatid na duke ng una ang tatlong bayani na kinikalala ng mga Zhou.

Dynastic Cycle- Ang siklo ng pagtatatag, pagbagsak, at pagpapalit ng dinastiya ayon sa mandato.

          Tinaguriang "Panahon ng mga Nagdidigmaang Estado" dahil sa malagim na panahong ito sa kasaysayan ng China.

Dinastiyang Qin

          Ang Dinastiyang Qin (221 - 206 BK) ay pinangunahan ng Dinastiyang Zhou at sinundan ng Dinastiyang Han sa Tsina. Nang mapag-isa ni Qin Shi Huangdi ang Tsina noong 221 BK, ito ang simula ng panahong Imperyal ng Tsina na nagtapos sa pagbagsak ng Dinastiyang Qing noong 1912. Ang dinastiyang ito ay nag-iwan ng isang sentralisadong imperyo na gagayahin ng mga susunod na mga dinastiya. Sa rurok ng kanyang kapangyarihan, ang Dinastiyang Qin ay may 40 milyong tao. 

<-- Tinawag ng pinuno ng Qin ang kaniyang sarili na Shi Huangdi na nangangahulugang unang emperador.

          Hinati niya ang mga estado sa 36 na distrito na pinamumunuan ng mga tapat na opisyal ng Qin. Ipinag-utos ni Shi Huangdi ang pagsunog sa mga isnulat ng mga guro ng Confucianismo at pagpaslang sa kanila sa pagnanais naman na masupil ang mga tumutuligsa. Autocracy ang tinatawag sa ganitong pamahalaan. 

<--  Pinagtuunan din niya ng pansin ang pangangalaga sa kaharian laban sa mga Xiongnu (mga barbaro mula sa Mongolia) sa pamamagitan ng pagdaragdag ng mga pananggalang na pader na naunang ipinatayo ng mga Zhou.

          Pinahaba pa niya ng 1 400 kilometro ang mga naunang pader na nag-uumpisa sa baybayin ng Ilog Huang He at nagwawakas sa Tibet.

<-- Tinularan ng mga sumusunod na dinastiya ang pagtatayo ng mga pader bilang depensa laban sa mga barbaro. Sa kasalukuyan, ang mga pader na ito ay kinilala bilang Great Wall of China.

          Bumagsak ang dinastiya nang mag-alsa ang mga tao noong 202 BCE, tatlong taon matapos mamatay si Shi Huangdi.

Ipa Pang Kabihasnan sa Asya

Ang Mga Hitito

          Ang mga hitito ay nagmula sa damuhan ng Gitnang Asya. Nabuo ang imperyong Hitito at itinatag nila bilang kabisera ang lungsod ng Hattusass noong 1650 BCE. 

Naging makapangyarihan ang mga Hitito sa Kanlurang Asya sa loob ng 450 taon. 

Ang mga Phoenician

          Ang mga pinuno ng mga lungsod-estado ng mga Phoeniciano ay mga haring mangangalakal kung ihahambing sa mga haring mandirigma ng ibang mga kabihasnan. Bakal, garing, at purple dye na mula sa murex snail ang iba-iba nilang produkto na ikinakalakal. Ang alpabeto ang maituturing na pinakamahalagang ambag ng mga Phoeniciano sa sangkatauhan. 

Ang mga Persyano

- Ang mga Persian ay nagtatag ng isang malawak na imperyo at tinawag nila itong imperyong Achaemenid.
- Nagsimulang manakop ang mga Persian sa panahon ni Cyrus The Great (559 B.C.E – 530 B.C.E.) at napasailalim sa kanila ang Medes at Chaldean sa Mesopotamia at Asia Minor (Turkey) 
- Darius The Great (521 B.C.E. -486 B.C.E), -umabot ang sakop ng imperyo hanggang india.
- Hinati ang mga imperyo sa mga lalawigan o satrapy at pinamahalaan ng gobernador o satrap.
- Royal Road- may habang 1,200 milya mula Surdis hanggang Susa. Dito naglalakbay ang mga, opisyal at mensahero.
- Zoroastrianism: relihiyon ng Persia na lalong nagpatanyag sa kanila. Ipinarangal ni Zarathustra o Zoroaster. Isa itong paniniwala ukol sa labanan ng mabuti at pananagumpay ni Ahura Mazda, ang diyos ng kabutihan.

Pamahalaan

Naging mahirap para sa mga Persyano na pamahalaan ang napakalawak nilang imperyo. Hinati nila sa 20 satrapy o lalawigan ang kanilang teritoryo.

<-- Pinamunuan ang bawat lalawigan ng isang satrap o gobernador na hinirang na hari. 

          Nagpadala ito ng mga tagapagsiyasat sa mga lalawigan upang matiyak ng hari na nagagampanan nang mabuti ng mga satrap ang iniatang na tungkulin sa kanila.

<-- Nagpagawa sila ng isang Royal Road na may habang 2 400 kilometro at ang hangganan ay mula sa Susa (bahagi ng Iran) patungong Sardis (bahagi ng Turkey).

          Aramaic- ang pangunahing wikang ginagamit ng mga Persyano na ginagamit ng mga eskriba sa lahat ng bahagi ng imperyo.

Relihiyon

<-- itinatag ni Zoroaster noong 600 BC ang Zoroastrianismo.

<-- ang mundo ay labanan ng dalwang pwersa; mabuti at masamang pag-iisip.
<-- Ahura Mazda- pinunong yazata o ang mabuting espiritu at hari ng sanlibutan.

<-- Ahriman- puwersa ng kadiliman.

<-- Avesta- bibliya ng Zoroastrianismo.

Ang mga Kabihasnan sa America

          Ang mga Olmek  ay mga mamamayan na namuhay noong mga 3000 taon na ang nakalilipas sa isang pook sa timog-kalagitnaang Mehiko ng kasalukuyang panahon. Ang mga Olmek ang unang kabihasnan sa sinaunanglugar na kilala ngayon bilang Mesoamerika. Dahil sila ang unang sibilisasyon, maraming mga sumunod na panghuling kabihasnang Mesoamerikanong mga kabihasnan ang gumamit at umuli sa mga kasangkapan at katangian. Natuklasan at ginamit ng mga mamamayang Olmek ang maraming mga likas na yaman sa kanilang pook, kabilang ang mga goma at mais. May mga dose-dosenang mga "mahiwagang" mga ulong bato ang natuklasana sa teritoryo ng mga Olmek, at hindi pa ganap na nauunawaan ng mga arkeologo ang layunin ng mga ito.

Ang mga Teotihuacano 

          Matatagpuan sa lambak ng Mexico ang tinaguriang "Lupain ng mga Diyos" o Teotihuacano. Ito ay kilala bilang unang lungsod sa America. Ang lugar na ito ay naging sentro ng mga magsasaka, artisano, arkitekto, at musikero mula 100 CE. Napapalamutian ng mga guhit ng ibon, jaguar, at nagsasayawang mga diyos ang kanilang mga tahanan. Nakamit nila ang pinakamalawak na ugnayang pangkalakalan sa Gitnang America sa pgalipas ng panahon.

<-- Ang diyos na si Quetzalcoatl (tinaguriang Feathered Serpent) ay sinasamba ng mnga Teotihuacano. 

<-- Si Quetzalcoatl ang nagbigay sa tao ng kaalaman sa pagsasaka, pagsulat, paglikha ng kalendaryo, paggawa ng mga likhang-sining, at paggawa ng mga batas ayon sa kanilang paniniwala.

          Natapos ang makapangyarihang lungsod ng sumalakay ang Chichimec noong 700 CE at sinunog ang lungsod.

Ang mga Mayan

          Mula sa mga pamayanang nagsasaka na nagtayo ng mga sentrong panrelihiyon para sa kanilang diyos nagsimulang sumibol ang kabihasnan ng mga Mayan. 

Ang antas ng lipunan ng mga Mayan ay nahahati sa apat:

1. Maharlika- tinatawag na halach uinic (tunay na tao) ang pinuno ng lungsod na siya ring pinuno ng hukbo. 

2. Pari- tinatawag na Ah Kin Mai (The Highest One of the Sun).

3. Magsasaka ng lipunang Maya- sila ay nagtatanim ng mga mais,butil,, kalabasa, at mga b ulak.

4. Alipin- sila ang nasa pinakamababang antas na naglilingkod sa kanilang amo sa pagbubungkal sa mga bukirin.

Kabuhayan 

<-- Pangunahing kabuhayan ng mga Mayan ang pagsasaka ng mais.

          Mayroon din silang industriya ng paghahabi ng tela, pagpapalayok, at pag-ukit sa jade, obisdian, kahoy, kabibe, at bato. Ikinakalakal nila sa ibang mga lungsod ang mga produktong kanilang nagawa.

Relihiyon

          Poleistiko din ang mga Mayan. Sumasamba sila sa pamamagitan ng pag-aalay ng pagkain, bulaklak, at insenso. 

<-- May pagkakataon din na nag-aalay sila ng tao sa mga cenote, isang malalim na balon, bilang sakripisyo sa kanilang mga diyos.

Ang mga Aztec

          Ang mga Aztec, Aztek, o Astek at Asteka sa pagsasalin, ay mga tao na Katutubong Amerikano na nanirahan sa Mehiko. Ang Imperyong Aztec, Imperyong Astek, o Imperyong Asteka ay tumagal mula ika-14 hanggang ika-16 na daangtaon. Tinawag nila ang kanilang sarili bilang Mehikano o Nahua. Ilang bahagi ng kalinangang Astek ang gumamit ng mga sakripisyong tao at ang paniniwala sa mga nilalang na mitikal. Ang mga Astek ay may lubhang tumpak na kalendaryong binubuo ng 365 mga araw. Mayroon dinsilang isang kalendaryong panrelihiyon na binubuo ng 260 mga araw.

Lipunan 

Ang lipunang aztec ay nahahati sa tatlong antas:

1. Maharlika na kinabibilangan ng pamilya, hari, kaparian, at mga pinuno ng hukbo.

2. Ordinaryong mamamayan tulad ng mga magsasaka, mangangalakal, sundalo, at artisano.

3. Ang pinakamababang antas naman sa lipunang Aztec ay ang mga alipin.

Pochteca- pangkat ng mga mangangalakal na pinapahalagahan ng lipunang Aztec.

Relihiyon

Matatagpuan ang mga templo para sa maraming diyos ng mga Aztec sa lungsod ng Tenochtitlan.

Kabilang sa mga diyos ng mga Aztec ay sina:

<-- Tlaloc

<-- Huitzilopochtli

<-- Quetzalcoatl

<-- Tezcatlipoca









          Madalas silang nangangailangan ng mga isasakripisyong tao dahil naniniwala sila na kailangang alayan ng buhay ng tao ang diyos.  Ang pangangailangang ito ang nagbunsod sa digmaan na tinatawag na Flowery Wars.

<-- Flowery Wars- ang mga mandirigma na matatalo ang magsisilbing alay sa diyos.

<-- Ullamaliztli- layunin nito ay makakuha ng mga iaalay na manlalaro para sa kanilang mga diyos.





Ang mga Inca

<-- Sumibol ang isang kabihasnan at imperyo na sumakop sa malaking bahagi ng Kabundukang Andes sa South America.








Sa lambak ng Cuzco, nagsimula ang isang maliit na pamayanan.  

<-- Lumawak ang nasasakupan ng mga Inca at nakabuo sila ng isang imperyo sa pamumuno ni Pachacuti Inca.







Tinawag ni Pachacuti Inca na Tahuantinsuya (Land of the Four Quarters) ang imperyo. Sa natatangi nilang paraan ng pakikidigma, naging matagumpay ang mga Inca sa pagpapalawak ng kanilang teritoryo. Binibigyan ng mga Inca ang kanilang kalaban ng pagkakataong sumuko bago makipagdigma.

Pamahalaan

Ang ayllu ang pamamahala sa kanilang imperyo. Ito ay ang pagtutulungan ng mga pangkat ng mga tao para sa ikabubuti ng kanilang pamayanan. Pinangkat ng mg Inca ang kanilang mga mamamayan sa tig-10, 100, 1 000 at 10 000 ayllu. 

<-- Ang bawat pangkat ay pinamumunuang ng isang curaca na nagpapatupad sa mga kautusan ng emperador at nag-uutos sa mga dapat gawin ng buong ayllu at ng bawat pamilya.








Relihiyon

Maraming sinasambang diyos ang mga Inca.

<-- Pangunahin dito ay si Viracocha na pinaniniwalaang tagapaglikha ng mundo.

<-- Sinasamba din nila si Inti, ang diyos ng araw, dahil pinaniniwalaan nila na ang kanilang emperador ay inapo ni Inti.

Kabihasnan sa Africa

Ang mga Kushite

 Matatagpuan sa kahabaan ng Nile sa timog ng Africa.

 Ito ay nasa sangandaan ng maraming sibilisasyon sa sinaunang daigdig.

 Nasa hilaga nito ang relihiyon ng Mediterranean kung saan nagsimula ang mga sibilisasyong Ehipto, Greek, at Roman.

 Nasa silangan naman nito ang mga kabihasnan ng Babylonia, Sumeria, Assyria at Persia.

 Sa timog at kanluran, nagsimula naman ang kabihasnan ng Ghana at Mali.

 Pari ang siyang namumuno sa pamayanan.

 Naging sentro ng kalakalan at pagawaan ng bakal.

 Nasakop ng mga mandirigmang Ehipto noong 1500 BCE.

 Itinaboy nila ang mga Egyptian nang bumagsak ang Ehipto.

 Naging makapangyarihan ang mga Kush kung kaya't nakipag-isa ang mga Ehipto sa Assyrian upang itaboy ang mga Kush.

 Inilipat ng mga Kush ang kabisera sa timog ng Meroe sa Ehipto.

Pamumuhay

 Aktibo sa pagsasaka at kalakalan.

 Nag-aalaga rin sila ng mga tupa at kambing sapagkat dito nagmumula ang kanilang makakain.

 Nagpaparami din sila ng mga kabayo.

 May malaking deposito ng iron ore ang lupain ng Sudan kung saan sila namamahayan.

 Ang kanilang opisyal na wika ay ang wikang Ehipto.

 Mga simbolong Meroitic ang natuklasang nakaukit sa mga dingding ng mga gusali ng mga guho ng Meroe. 

Pagbagsak ng Kush

 Nang magapi sila ng mga Romano noong 23 BCE nabago ang pangunahing kalakalan ng rehiyon.

  Sa kabilang banda ay umunlad ang bagong kaharian ng Axum sa timog silangan ng Kush.

 Noong 350 CE, ang kaharian ng Kush ay tuluyan nang bumagsak.

Ang mga Aksumite

 Sila ay matatagpuan sa bulubunduking Ethiopa.

 Ang mga tao dito ay mga Caucasian at Itim na African.

 Ipinaglaban nila na sila ay nag-sa Yemen sa tangway ng Arabia.

 May relasyong pangkalakalan ang mga taga- Axum sa mga tao sa kanlurang Asya at Mediterranean.

Ang Ghana 

 Ghana o ibig sabihin na "lupain ng mga itim" sa Africa

 Ang mga sinaunang tao sa Ghana ay mga Soninke. Sila ay masisipag na negosyante at ang kanilang paninda ay asin, ginto, at bakal na kanilang ipinagpalit naman sa garing (ivory) at mga alipin.

Lokasyon

Mga bagay na binebenta

 Ang paggamit ng bakal ay nakatulong nang malaki sa pagpapaunlad ng Ghana.

 Noong 300 BCE, ang mga tagagamit, tulad ng mga sandatang kahoy, buto at bato.

 Ito ang dahilan ng pangunguna ng Ghana sa larangan ng militar at sa loob ng 300 taon ay napasakamay ng Ghana ang malaking bahagi ng kanlurang Africa.

Mga Pangunahing Lungsod:

Ang mga pangunahing lungsod ng Ghana ay binubuo ng;

 Djenne

 Timbuktu

 Koumbi

 Sahara Desert

 Timbuktu Desert

 Lokasyon ng Djenne

Ang Mali

Ang Mali ang ikalawang pinakamalaking imperyong sa daigdig noong panahon ng Ghana. Pinamunuan ito ng mga Aprikanong Itim o Maiitim na mga Aprikano sa loob lamang ng 25 taon. Naging kabisera ng imperyo ang Niani na siyang naging sentro ng pag-aaral sa nasabing imperyo. Ito ay naging bantog sa Morocco, Ehipto at iba pang bansang Europeo.